De Kelten

From A. G. van Hamel Foundation

De Kelten ...Wie zijn de Kelten?

De Keltische talen

Tegenwoordig worden er nog vier Keltische talen gesproken in een aantal gebieden in het westen van Europa:

  1. het Iers (Gaeilge)
  2. het Schots-Gaelic (Gaidhlig)
  3. het Welsh (Cymraeg)
  4. het Bretons (Brezhoneg)

Daarnaast worden het Manx (Gaelg Vanninagh) en het Cornish (Kerneweg) op beperkte schaal weer gesproken, nadat ze eerder waren uitgestorven.

Al deze talen vormen de huidige overblijfselen van de Keltische talen die enkele eeuwen voor onze jaartelling van Ierland tot Turkije en van Zuid-Polen tot in Midden-Italië en Spanje werden gesproken. De Keltische talen delen een aantal gemeenschappelijke kenmerken en vormen een zelfstandige groep binnen de Indo-Europese taalfamilie.

De hedendaagse kennis van de Keltische talen in deze vroege periode is grotendeels gebaseerd op inscripties, zoals die van Botoritta (circa 100 v. Chr.) in het Keltiberisch in Spanje en de kalender van Coligny uit de Romeinse tijd in het Gallisch. In de vierde en vijfde eeuw n. Chr. werden in Wales en Ierland namen in steen gekerfd in het zogenaamde Ogham-schrift. Na de kerstening in de vijfde en zesde eeuw begonnen de bewoners van de Britse eilanden hun poëzie, wetten, genealogieën, mythen, sagen en legenden op schrift te stellen, zowel in het Latijn als in hun eigen talen, de voorlopers van de moderne Keltische talen.

Keltische literatuur en cultuur

Vooral Ierland beleefde in de vroege middeleeuwen een bloeitijd, waarin een rijke literaire traditie in de volkstaal tot ontwikkeling kwam. De zogenaamde Ulster-cyclus is daar een bekend voorbeeld van. Deze verzameling verhalen, met onder meer een hoofdrol voor de held Cú Chulainn, speelt zich af in een heidense en heroïsche periode. Daarnaast is er ook de Finn-cyclus over de daden van de krijger Finn mac Cumaill en de koningscyclus over de legendarische koningen van Tara en hun tijdgenoten. Een uitgebreid corpus van Ierse wetten geeft daarnaast een intrigerend beeld van de gewoontes en gebruiken van de vroege Ierse maatschappij.

De Welshe literaire traditie was ook rijk geschakeerd en omvat onder meer verhalen die deel uit maken van de middeleeuwse Arthur-literatuur. Bretagne was in de vijfde eeuw n. Chr. vanuit Groot-Brittannië gekoloniseerd en zodoende behoort het Bretons, dat vanaf de achtste eeuw bekend is, ook tot het ‘Eilandkeltisch’. De Keltische talen van de Britse eilanden zijn dus in ruime mate overgeleverd dankzij de literaire productie tijdens en na de middeleeuwen, dit in tegenstelling tot de Keltische talen op het vasteland die tijdens de Romeinse overheersing uitstierven. Onze kennis van de Kelten voor en gedurende de Romeinse periode is vooral afkomstig uit archeologische vondsten uit de Hallstatt-periode (circa 700 v. Chr.), de La Tène-periode (circa 450 v. Chr.) en daarna. Het verspreidingsgebied van deze vondsten valt ruwweg samen met de migratie van volkeren uit het midden van Europa, die in de werken van Griekse en Romeinse schrijvers zoals Posidonius, Strabo, Caesar en Tacitus, onder de noemer ‘Kelten’ worden geschaard. Kenmerken van de Kelten die in deze werken naar voren komen worden ook in de latere Ierse en Welshe literatuur genoemd, zoals de rol van de druïden, de dichters en de krijgerskaste, het ten strijde trekken in strijdwagens, het koppensnellen, het belang van de gastvrijheid en het houden van ceremoniële feesten en religieuze riten. Archeologische vondsten tonen de artistieke kant van de Kelten, waarin afbeeldingen en motieven voorkomen in wat wel als een ‘Keltische’ stijl wordt beschouwd, vooral gekenmerkt wordt door vlechtwerkpatronen. Deze stijl evolueerde tot de afbeeldingen zoals die in de middeleeuwen in Ierse manuscripten (bijvoorbeeld het Boek van Kells) en op stenen hoogkruisen te vinden zijn.

Al met al vormen de Keltische talen en culturen een rijk onderzoeksgebied dat zich zowel geografisch als chronologisch breed uitstrekt. Om de studie van de Keltische talen en culturen te bevorderen is de Stichting A. G. van Hamel voor Keltische Studies in het leven geroepen.